مقدمه
خدای تعالی انسان را برای زندگی آفریده و همه آنچه مورد نیازش بود، در این دنیا برایش آماده نمود. به او انواع نعمت های مانند نعمت حیات و زندگی و وجود، نعمت اعضا و جوارح را اعطا فرمود تا فرد با استفاه از این نعمت ها و بکارگیری صحیح از آنها، علاوه بر بهره مندی از امکانات و نعمتهای دنیوی، توشه ای برای زندگی دائم و همیشگی خویش در آخرت آماده کند. اما مشخص است که هر نعمتی اگر بجا و صحیح و طبق موازین حق و شرع استفاده نشود می تواند باعث مشکلاتی در دنیا و عذاب الهی در آخرت گردد.

چشم نعمتی دو ساختی
البته همه نعمت هایی که به انسان داده شده هرکدام در جای خود از بالاترین حد ارزش برخوردار است و هیچکدام از آنها نمی تواند نقش نعمتی دیگر را به درستی ایفا کند، یعنی دست نمی تواند نقش گلو را انجام دهد و برعکس گلو نیز با همه نقش حیاتی که در زندگی افراد بشر دارد نمی تواند نقش دستها را به عهده بگیرد و هرکدام از اعضا صرف نظر از مقدار وظیفه اش در زندگی دارای اهمیت فوق العاده ای میباشد. با این حال بعضی از اعضای وجودی ما بر اساس وظیفه ای که بر عهده دارند نقش به سزایی در تعیین سرنوشتمان بر عهده دارند که چشم یکی از آن اعضا می باشد که می توان توسط آن همه نعمت های الهی را دید و پی به قدرت و عظمت حق تعالی برد. در عین حال نحوه استفاده ما از این عضو وجودیمان با نظر به نوع وظیفه اش در میان سایر اعضای بدن دو نوع زندگانی را برایمان ترسیم میکند که در دو جهت مخالف هم قرار دارند یکی خوشبختی و دیگری بدختی.

راههای استفاده صحیح از چشم
بر همین اساس است که برای استفاده صحیح و بجا از چشم نیز در آیات و روایات توصیه هایی شده، امام سجاد (ع) در رساله حقوق خویش در مورد حق شچ می فرمایند:"حق چشم بر صاحبش دو چیز است: اول اینکه آن را از نگاه کردن به حرامها باز دارد و دوم اینکه از نگاه کردنش عبرت بگیرد."

در قرآن کریم نیز در مورد نحوه استفاده از چشم، به زنان و مردان مؤمن سفارش شده که مراقب چشمهای خود بوده از نگاه با نامحرم خودداری کنند، از جمله در آیه سی سوره نور به مردان دستور می دهد تا به زنان نامحرم کوچکترین نگاهی نکنند با بیان اینکه ((به مردان بایمان بگو: دیده فرو نهند و پاکدامنی ورزند که این برای آنان پاکیزه تر است زیرا خدا به آنچه می کنند آگاه است)) و این دستور را به زنان مؤمن در آیه سی و یک همین سوره چنین بیان می کند: ((و به زنان بایمان بگو دیدگان خود را از هر نامحرمی فرو بندند و زیورهای خود را آکار نگردانند مگر آنچه که طبعاً از آن پیداست و باید روسری خود را بر گردن خویش فرو اندازند و زیورهایشان را جز برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان همکیش خود یا کنیزانشان یا کودکانی که بر عورتهای زنان وقوف حاصل نکرده اند آشکار نکنند و پاهای خود را به گونه ای به زمین نکوبند تا آنچه از زینتشان نهفته می دارند معلوم گردد. ای مؤمنان همگی از مرد و زن به درگاه خدا توبه کنید امید که رستگار شوید.))
امام علی (ع) در مورد نشانه های افراد باتقوا فرمودند:"...از هرچه خدا برایشان حرام کرده، چشم می بندد."

عاقبت نگاه!
پس این چشمی که از نشانه های قدرت خدا و از نعمت های بزرگ اوست، اگر مراقبت و کنترل نشود باعث به انحراف کشیده شدن انسان می شود و ممکن است یک نگاه و حتی نیم نگاهی باعث سیاه بختی گردد. چون بنا به فرمایش امام صادق (ع) نگاه به نامحرم تیری است از تیرهای زهرآگین شیطان و چه بسیار نگاهی که حسرتهای دراز به بار آورد. مانند برصیصای عابد که گویند: فردی بود به نام برصیصا که عابد زاهد و به عنوان فردی مستجاب الدعوة شناخته میشد. روزی دختر سلطان مریض شد و مرضش شدت یافت پش دختر را نزدش آوردند تا دعا کند بلکه شفا یابد پس دختر را نزدش گذاشته و رفتند تا او برایش دعا کرده شفا یابد برصیصا باید می گفت که حضور دختر در اینجا برای دعا کردن لازم نیست و بدون حضور او نیز می شود دعا کرد، اما احتیاط نکرده در دام شیطان افتاد، به دختر نگاه کرد و کاری را کرد که نباید می کرد. عبادتهای چندین ساله اش نیز نتوانست او را از انجام حرام باز دارد. سپس به خاطر فرار از این رسوایی پیش آمده به وسوسه شیطان دختر را کشت و دفنش کرد. فردای آنروز که برای بردن دختر سلطان به نزد برصیصا آمدند و از دختر جویا شدند پس از جستجو، او را کشته و مدفون یافتند. پس دستور اعدام او صادر شد و او به خاطر پیروی از شیطان و افتادن در دام شیطان در اثر نگاه به نامحرم، بالاخره آتش جهنم نصیبش شد.
براساس همین تأثیر نگاه کردن در انسان است که پیامبر صلی الله علیه و اله فرمودند:"کسی که دیده خود را از نگاه به زن نامحرم سیراب کند، خداوند در قیامت چشمان او را بوسیله میخهای آتشین و آتش پر کند و چون حسابرسی مردم به پایان برسد، او را در جهنم می اندازند."


نظریه افراطی
"البته برخی نیز برای رهایی انسان از این مشکلات راه افراط و تفریط را در پیش گرفته اند و چنین راه نشان می دهند که:
یعنی می گویند باتوجه به اینکه هرچه چشم میبیند دلم می خواهد، برای اینکه این دل را راحت کنم، یک خنجر می خواهم که با آن خود را کور کنم تا دلم راحت شود.

نقد نظریه فوق
خوب به چنین فردی باید گفت چون یک چیزهایی را هم می شنوی و باز دلت می خواهد، پس یک خنجر هم باید در گوشهایت فروکنی! اخته هم که قطعاً باید بشوی تا خود را راحت راحت کرده باشی! بعد می شوی "شیر بی دم و سر و اشکمی: که مولوی در مثنویش نقل می کند. عجب انسانی باباطاهر درست کرده! یعنی یک انسان کرو کور و لال، انسانی که نه دست دارد، نه پا دارد، نه چشم دارد، نه گوش دارد و نه هیچ چیز دیگری هم ندارد! که این نیز در مسیر خلاف خواست انسانها و هدف از خلقتش می باشد. البته نظریات دیگری نیز در این زمینه داده شده اما چشم بستن از حرامهایی که از نشانه های زنان و مردان باتقواست آسانتر و عملی تر از کاری است که این شاعر عارف و دیگر مکاتب بیان کرده اند. چون به گفته ی شهید مرتضی مطهری، اگر قرار باشد، از این طریق جلوی آلوده شدن به گناه گرفته شود باید خنجری نیش پولادین برای گوش، و خنجر دیگری برای دست و پا و همه اعضای و جوارح بسازیم. در حالی که با عمل به آیات و نشانه های قدرت الهی، نگاه به طبیعت، نگاه به آنچه باعث عبرت و پند گرفت فرد است، به کار برد و شکر گذار این نعمت بزرگ الهی بود.

منابع
1- سید عبدالله شبر، اخلاق شبر
2- نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی
3- سید هاشم رسولی محلاتی، چهل حدیث
4- سید محمد حسین دستغیب شیرازی، استعاذه
5- اسدالله محمدی نیا، بهشت جوانان
6- باباطاهر عریان، مصحح: علی راستگو
7- مرتضی مطهری، انسان کامل
منبع اصلی: www.daneshname.roshd.ir